Bandersnatch

2018 // Charlie Brooker (wr.), David Slade (dir.)

Είστε έτοιμες/οι να διαχειριστείτε την τηλεοπτική παράνοια κι έναν διαδραστικό και δημιουργικό εφιάλτη; 

Στην αρχή ενθουσιάστηκα πάρα πολύ, μόλις είδα ότι το Black Mirror έβγαλε διαδραστική ταινία. Διαδραστική ταινία! Ουάου! Μετά τα βίντεο γκέιμς, τα παιχνίδια ρόλων και τα 88 Ντολμαδάκια του Τριβιζά, ήρθε η ώρα να υπάρξει μία τέτοια ταινία, όπου εσύ θα κατευθύνεις τον/την πρωταγωνιστή/τρια. Όμως δεν είναι η οποιαδήποτε ταινία. Είναι ταινία από το Black Mirror που ασκεί στυγνή κριτική απέναντι στον τρόπο υιοθέτησης και διαχείρισης των νέων τεχνολογικών επινοήσεων. Η ταινία Bandersnatch έχει φτιαχτεί για να επιλέγει ο θεατής.
Η ταινία διαδραματίζεται το 1984. Ένας νέος δημιουργός βίντεο γκέιμς με ψυχολογικά προβλήματα είναι το κεντρικό υποκείμενο των επιλογών (Fionn Whitehead). To 1984 μπορεί είναι μία οργουελική επιλογή ή και όχι. Εντούτοις, προσφέρει την αγαπημένη -και συνηθισμένη πια- βίντατζ ατμόσφαιρα-ενώ δίνει παράλληλα την αίσθηση ότι όλα παρακολουθούνται από όλους και δεν υπάρχει απόρρητο, ιδιωτική ζωή, ελευθερία και ανεξαρτησία. Ο τίτλος της ταινίας προέρχεται από το βιβλίο Μέσα από τον Καθρέφτη, του Lewis Carroll, γραμμένο το 1872.

“Beware the Jabberwock, my son!
The jaws that bite, the claws that catch!
Beware the Jubjub bird, and shun
The frumious Bandersnatch!”

Στην ταινία, το Bandersnatch λειτουργεί σαν δαίμονας, είναι ο τίτλος ενός μυθιστορήματος, αλλά και του παιχνιδιού που θέλει να φτιάξει ο πρωταγωνιστής. Η αλήθεια είναι ότι ένα τέτοιο παιχνίδι είχε ξεκινήσει να φτιάχνεται το 1984, όντως, αλλά η εταιρία διέκοψε την παραγωγή του για αδιευκρίνιστους λόγους.
Χρησιμοποιώντας το ποντίκι, σου δίνει ανά φάσεις της πλοκής δύο επιλογές. Επιλέγεις από απλά έως πιο κρίσιμα πράγματα. Αν δεν κάνεις αυτή που θεωρείται σωστή φτάνεις σε μία κατάσταση, όπου σε ξαναγυρίζει πίσω για να διορθώσεις την επιλογή σου. Αυτό έχει ως αποτέλεσμα να βλέπεις διαφορετικές εκδοχές της ίδιας ιστορίας. Το κουβάρι ξετυλίγεται και ξανατυλίγεται συνέχεια. Με Thompson Twins και Tangerine Dream, αν κάνετε τη σωστή επιλογή! 

Κατά τη διάρκεια, οι επιλογές γίνονται όλο και πιο σύνθετες, δύσκολες, βίαιες και σκληρές. Σε εμένα όλα φαίνονταν παρανοϊκά, μερικές φορές ανούσια και βαρετά και άλλες φορές φιλοσοφικά και υπαρξιακά. Με αποτέλεσμα, μπρος γκρεμός και πίσω ρέμα. Δεν μπορείς να αποφύγεις την κατάληξη. Ακόμα κι αν όλα τα κάνεις όσο πιο ηθικά γίνεται, η λούπα της πλοκής σε οδηγεί στην περιδίνηση της υπαρξιακής σύγχυσης του ήρωα. Δεν υπάρχει, δηλαδή, ηθική επιλογή. Όλα είναι προδιαγεγραμμένα. 

Ο χρόνος είναι σχετικός, η ταινία λέει ότι διαρκεί μιάμιση ώρα, εντούτοις έχουν γυρίσει υλικό για πέντε ώρες. Σύμφωνα με τις επιλογές που έκανα εγώ, κράτησε δύο και κάτι περίπου ώρες. Είσαι υποχρεωμένη/ος να επιλέξεις και αν δεν το κάνεις, η πορεία της ταινίας συνεχίζεται, καθώς επιτελείται αυτόματα τη  λανθασμένη επιλογή –αν και δεν υπάρχει κάποια απόλυτα σωστή. Με αυτόν τον τρόπο, η ταινία κάνει ευθεία κριτική στην ελευθερία της βούλησης και σε οδηγεί να δεις τι έκανες, αφού δεν επέλεξες, ώστε να πρέπει να ξαναγυρίσεις πίσω. Όλες οι επιλογές και οι πράξεις σου είναι προγραμματισμένες ώστε να στραφούν εναντίον του πρωταγωνιστή με κάποιον τρόπο και να σε κάνουν να πικραθείς λίγο. Δεν στενοχωριέσαι, ούτε συνδέεσαι με αυτό που βλέπεις συναισθηματικά, γιατί επικρατεί μία σχετικότητα που θυμίζει και δεν θυμίζει το Truman Show. 

Ο ενθουσιασμός που αρχικά είχα, μετουσιώθηκε σε προβληματισμό για το τι έχω κάνει. Όπως στα παραμύθια του Τριβιζά ή του Carroll, το τέλος μπορεί  να είναι καλό και κακό μαζί, αλλά και μυστήριο έτσι και στο παραμύθι του φοβερού και τρομερού Charlie Brooker. Βέβαια, το τελικό αποτέλεσμα πετυχαίνει με τη σκηνοθετική συνεργασία του David Slade που έχει γυρίσει μεταξύ άλλων το Metalhead (s4e5, Black Mirror), στο οποίο γίνεται αναφορά εντός του Bandersnatch. Η ταινία δεν σου δίνει τη δυνατότητα να γυρίσεις πίσω ή μπροστά και αν πατήσεις την επιλογή «επιστροφή» σε βάζει να κάνεις reloading και ό,τι γίνει. Δεν έχει τη δυνατότητα να μεταβείς και να δεις όλα τα τέλη και την έκβαση των επιλογών. 

Είναι εντυπωσιακό και μακάρι να γίνουν περισσότερες τέτοιες ταινίες. Ξέχασα να πω, ότι στο δικό μου τέλος-δεν ξέρω αν όλοι/ες έχουν το ίδιο- γίνεται άμεση αναφορά στο Netflix και διαφήμιση κατά κάποιον τρόπο του δικτύου (αυτοπροβολή). Το Netflix είναι ένα από τα σύγχρονα τηλεοπτικά δίκτυα που ελέγχουν και καθορίζουν με πολύ περίεργο και φουτουριστικό τρόπο την ψυχαγωγία του κοινού και το να προβληθεί αυτό το επεισόδιο σε αυτή την πλατφόρμα με εσωτερική αναφορά στο δίκτυο είναι φρικαλέα και εξαιρετική ιδέα, ταυτόχρονα. Όλα είναι τρομερά και υπέροχα σε αυτό το σουρεαλιστικό τριπ του ασυναγώνιστου Black Mirror. Ιστορία μέσα στην ιστορία με έναν λαβύρινθο μάτριξ να στήνεται μπροστά σου ύπουλα και σταδιακά. Παρακαλάς να ξεγλιστρήσεις ή εύχεσαι απλώς να το ξαναζήσεις.  Είναι υπέροχο, απλό και σε βάζει να προβληματίζεσαι τόσο πολύ που στο τέλος σκας ωραία.

Βλ. περισσότερα: https://www.vox.com/culture/2018/12/28/18158908/black-mirror-bandersnatch-1984-no-spoilers-netflix-data